Hội Thảo Khoa Học Phật giáo và Văn học Bình Định

Hội Thảo Khoa Học chủ đề “Phật giáo và Văn học Bình Định: Thành tựu và giá trị” đã chính thức diễn ra vào hai ngày tại 04 diễn đàn nhằm thảo luận các vấn đề gồm:

+ 01 “Phật giáo và danh Tăng Bình Định”: Đã có 16 tham luận được thuyết trình trong 4 phiên hội thảo xoay quanh về danh Tăng (8 vị Tăng và 2 vị Ni), hành trạng của Tổ sư Nguyên Thiều với Phật giáo đàng trong; Vai trò tiếp Tăng, độ chúng qua các thời kỳ của những bậc danh Tăng; Các dòng Thiền tại Bình Định và phong trào chấn hưng Phật giáo. Đặc biệt, trong quá trình thảo luận đã cho thấy ngôi chùa Bồ Đề tại huyện Hoài Nhơn là chứng tích khả tín về niên đại của Phật giáo tại Bình Định là có trước khi Tổ sư Nguyên Thiều đến Bình Định 40 năm. Tuy nhiên, đây chỉ là bước đầu vì cần phải có tư liệu để xác định ai là người tu sĩ đầu thiên, thuộc dòng thiền nào, xuất gia với ai ở đâu. Có những tư liệu liên quan như vậy thì sẽ xác định tính chính thức của ngôi chùa này nơi đất Bình Định là ngôi chùa đầu tiên theo những gì tìm thấy.

+ 02 “Danh lam cổ tự và Di sản Hán Nôm Bình Định”: Qua 4 phiên hội thảo có 19 tham luận được thuyết trình đã có những chia sẻ, trao đổi học thuật rất chân tình và nghiêm túc, có nhiều đề tài góp phần cung cấp tư liệu khoa học mới cho Phật giáo Bình Định nói riêng và Phật giáo Việt Nam nói chung.

+ 03 “Văn học Phật giáo Bình Định”: Đã có 15 trên tổng số 20 tham luận được các tác giả thuyết trình tại 04 phiên thảo luận gồm: Cảm quan Phật giáo qua một số tác phẩm văn học, tư tưởng Thiền trong thơ Đào Tấn, thơ Quách Tấn...; Tâm thức Phật giáo trong thơ Hàn Mặc Tử, Chế Lan Viên, Bích Khuê… tất cả đã giao lưu và phát họa lên một bức tranh văn học Phật giáo Bình Định rất kỳ thú và sâu sắc.

+ 04 “Văn học Bình Định”, có 14 tham luận được trình bày và thảo luận. Nhìn chung các tác phẩm đều có giá trị về việc khắc họa sâu sắc, mới mẻ nhiều tư liệu quý, những phát hiện mới về sự nghiệp, đặc điểm cũng như đóng góp của những văn sĩ, thi sĩ đất Bình Định. Các phương diện lý luận được đặt ra rất thú vị, gợi mở nhiều hướng tiếp cận và nghiên cứu khác.

Bốn nội dung chính của Hội Thảo Khoa Học Phật giáo và Văn học Bình Định kỳ này được thể hiện qua trên 100 bài tham luận có giá trị khoa học của chư Tôn Thiền đức Giáo thọ sư tại ba Học viện Phật giáo Việt Nam tại Hà Nội, Huế và Tp. HCM; Trường TCPH Bình Định; của các nhà nghiên cứu thuộc Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam như: Viện Văn học, Viện Nghiên cứu Hán Nôm, Viện Nghiên cứu Tôn giáo; của các Thầy Cô giáo đang làm việc tại Trường ĐH. Khoa học Xã hội và Nhân văn và ĐH. Quốc gia Tp. HCM; của các thầy cô Trường ĐH. Sư phạm Hà Nội, ĐH. Sư phạm Hà Nội 2, ĐH. Tân Trào, ĐH. Tây Bắc, ĐH. Khoa học Huế, Đà Nẵng, ĐH. Quy Nhơn, ĐH. Văn hóa Tp. HCM, ĐH. Sài Gòn, Trường Trung học Phổ thông...

Các phiên thảo luận tại 04 diễn đàn đã khép lại với chất lượng nội dung và giá trị khoa học rất cao. Hội Thảo Khoa Học Phật giáo và Văn học Bình Định đã thành tựu viên mãn và Bế mạc vào lúc 10g30 ngày 04.08.2018 tại Hội trường Trường TCPH Bình Định – Tu viện Nguyên Thiều, xã Phước Hiệp, huyện Tuy Phước, tỉnh Bình Định.

Buổi lễ được sự chứng minh của HT.Thích Nguyên Phước, UV. Thường trực HĐTS, Trưởng Ban Trị sự kiêm Trưởng Ban Tăng sự GHPGVN tỉnh Bình Định, Trưởng Ban Chỉ đạo Hội thảo Khoa học Bình Định; TT.Thích Đồng Tịnh, Phó BTS kiêm Trưởng ban Giáo dục Phật giáo tỉnh Bình Định; HT.Thích Hạnh Bình, Giám đốc Trung tâm Hán Việt - Viện Nghiên cứu Phật học Việt Nam; HT.Thích Minh Nguyệt, Trú trì chùa Huệ Long, Tp. HCM; TT.Thích Quảng Hòa, UVTT Ban Hoằng pháp T.Ư GHPGVN; ĐĐ.Thích Đồng Thành, UV. HĐTS, Phó Trưởng Ban Thường trực BTS GHPGVN tỉnh Bình Định, Hiệu trưởng Trường TCPH Bình Định, Trưởng Ban Tổ chức Hội thảo Khoa học Bình Định cùng chư Tôn Giáo phẩm, chư Tôn Thiền đức trong và ngoài tỉnh đồng tham dự.

Về phía đơn vị đồng tổ chức có sự tham dự của PGS.TS.Ngô Thị Phương Lan, Hiệu Trưởng Trường Đại học KH-XH&NV; GS.TS.Võ Văn Sen, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Quốc gia TP.HCM; PGS.TS.Nguyễn Công Lý, Phó GĐ Trung tâm Nghiên cứu Tôn giáo; PGS.TS.Đoàn Lê Giang, Chủ nhiệm Khoa Việt Nam học. Cùng các Nhà Nghiên cứu, Quý Học giả, Quý Thầy Cô giáo Giảng viên các Trường Đại học...

Tổng kết Hội thảo, ĐĐ.Thích Đồng Thành phát biểu: Có thể khẳng định Hội thảo được tổ chức rất thành công, và thành công ngoài sức tưởng tượng của Ban Tổ chức. Có được thành công này là nhờ sự chỉ đạo của chư tôn đức lãnh đạo Giáo hội Phật giáo tỉnh cùng Ban Giám hiệu Trường Đại học KH-XH&NV - Đại học Quốc gia TP.HCM và những đóng góp nhiệt tình của tất cả các nhà khoa học, của những Phật tử hữu duyên.

Qua các tham luận được chọn lọc in trong hai tập kỷ yếu, có thể thấy HTKH Phật giáo và Văn học Bình Định đã nhận được nhiều bài viết có giá trị và chất lượng khoa học, có đóng góp mới. Tuy vậy, hiện vẫn còn bỏ ngỏ một số vấn đề:

Ở tiểu ban Phật giáo và danh Tăng Bình Định, Hội thảo đã có nhiều bài viết có đóng góp như nhìn Phật giáo Bình Định trong mối giao lưu tiếp biến văn hóa giữa ba cộng đồng cư dân Việt - Chăm - Hoa, hay dấu ấn Phật giáo trong kiến trúc Champa. Ở nội dung này, chưa có bài nghiên cứu chuyên sâu để chỉ ra ảnh hưởng của Phật giáo Champa trước đó đối với Phật giáo Đại Việt từ các thế kỷ XVI, XVII trở về sau; hay nói cách khác, Phật giáo Đại Việt thời chúa Nguyễn ở Đàng Trong đã kế thừa và ảnh hưởng của Phật giáo nơi vùng đất này dưới vương triều Champa như thế nào. Và chúng ta cũng chưa có bài giới thiệu khái quát về quá trình phát triển của Phật giáo Bình Định từ trước đến nay. Vấn đề về mối quan hệ này, Ban tổ chức có đặt bài cho hai chuyên gia ở Hà Nội, từng sống và làm việc tại Ấn Độ hàng chục năm, dù được đồng ý nhưng cuối cùng vẫn không nhận được bài.

Về các Thiền phái, một số bài viết về sự truyền thừa Thiền phái Lâm Tế ở Bình Định với vai trò của Tổ Nguyên Thiều, thì Phật giáo nơi đây còn có sự truyền thừa của Thiền phái Liễu Quán và Thiền phái Lâm Tế Chúc Thánh. Dù những bài này được khảo cứu hết sức công phu về lịch sử nhưng có lẽ cũng cần làm rõ vai trò và những đóng góp của hai chi phái Thiền này đối với Phật giáo Bình Định.

Đặc biệt, nếu trước đây Phật giáo Bình Định từ thế kỷ XVII đến đầu thế kỷ XVIII hầu như là chịu ảnh hưởng Phật giáo Hoa Nam Trung Quốc thông qua ngài Nguyên Thiều và vài vị khác thì đến nửa đầu thế kỷ XVIII với vai trò của Tổ Liễu Quán với chi phái Thiền do ngài sáng lập đã Việt hóa Phật giáo xứ Đàng Trong nói chung, Phật giáo Bình Định nói riêng, bởi đây là Thiền phái mang đậm phong cách văn hóa Phật giáo Việt Nam.

Đồng thời cũng cần tìm hiểu để làm rõ thêm những nét đặc sắc trong văn hóa Phật giáo Bình Định qua các lĩnh vực như kiến trúc chùa tháp, cách bài trí nơi chánh điện không gian thiêng liêng, nghi thức hành lễ với tang, nhịp trống kèn trong cách tán tụng diễn xướng có khác với nghi thức hành lễ trong văn hóa Phật giáo đất kinh kỳ cố đô Huế, hay trên đất Bắc như thế nào…

Về chư Tổ và các vị danh Tăng, Hội thảo đã có nhiều bài khảo cứu công phu về lai lịch, hành trạng đạo nghiệp của Tổ Nguyên Thiều, Tổ Phước Huệ, và các vị: Mật Hoằng, Liên Tôn, Huệ Đăng, Tâm Đạt, Phổ Tuệ, Trí Độ, Huệ Pháp, Thọ Sơn. Tuy vậy vẫn còn nhiều vị cao Tăng chưa được tìm hiểu như: Trí Hải Bích Liên, Kế Châu, Tịnh Giác Thiện Trì, Giác Tánh, ...

Về phong trào Chấn hưng Phật giáo, về giáo dục Phật giáo, về Ni đoàn cũng là mối quan tâm tại HTKH này với ba bài khảo cứu có giá trị.

Cũng xin nói thêm, Giáo hội Phật giáo Bình Định không chỉ có hệ phái Bắc tông mà còn có hệ phái Nam tông Kinh và hệ phái Khất sĩ. Tuy hai hệ phái này chỉ mới được truyền thừa nơi đây không lâu và cũng chưa phát triển là bao, nhưng ít nhiều cũng có dấu ấn riêng, có đóng góp phần nào cho Giáo hội tỉnh nhà, vậy mà không có bài nghiên cứu nào về hai hệ phái này, nhất là hệ phái Phật giáo Khất sĩ. Đây là một thiếu sót đáng tiếc.

Tiểu ban Danh lam cổ tự và Di sản Hán Nôm Bình Định, như trong báo cáo đề dẫn được Ban tổ chức điểm qua tại phiên khai mạc, HTKH đã có nhiều bài viết về nội dung này, chẳng hạn, các ngôi tổ đình Nhạn Sơn, Long Khánh, Thập Tháp, Phổ Quang, Tịnh Lâm, Thiên Bình, Gia Khánh, thì hiện vẫn còn nhiều ngôi danh lam cổ tự, tổ đình chưa được giới thiệu tại Hội thảo mà những nơi này trước đây đã được triều đình ban sắc tứ và nhà nước hiện nay công nhận là di tích văn hóa lịch sử cấp tỉnh hoặc cấp quốc gia như các ngôi Minh Tịnh, Tăng Quang, Sơn Long, Thiên Đức, Thiên Long, Thiên Hưng, và chùa Tỉnh Hội Phật giáo là nơi diễn ra phong trào Chấn hưng Phật giáo ở Bình Định hồi nửa đầu thế kỷ XX, là thành viên trực thuộc An Nam Phật học hội của Trung kỳ.

Còn về di sản Hán Nôm có thể thấy có nhiều bài giới thiệu tư liệu Hán Nôm ở Bình Định hoặc viết về Bình Định như: Quy chế Thiền đường; Mộc bản chùa Thập Tháp; Dòng Thiền Lâm Tế ở Bình Định qua tư liệu Hán Nôm; Bài Chí trên chuông của Quốc sư Phước Huệ; Bi ký tháp mộ về ngài Minh Trí Thiện An; Sự tích Hòn Vọng Phu; Thơ Phan Thanh Giản viết ở Bình Định; Thơ Nguyễn Thuật viết về Bình Định và Đào Tấn; Nghiên cứu về thơ Đào Tấn; Phật giáo Bình Định qua chính sử triều Nguyễn và qua tư liệu Hán Nôm; Chuông Phật giáo dưới triều Tây Sơn... Nhìn chung, có thể thấy số lượng bài nghiên cứu tương đối phong phú và công phu, nhưng xét đến cùng vẫn chưa khai thác và giới thiệu được đầy đủ những di sản Hán Nôm hiện còn của vùng đất võ trời văn này.

Tiểu ban Văn học Phật giáo Bình Định đã tìm hiểu cảm quan Thiền Phật trong sáng tác của các tác giả Đào Duy Từ, Đào Tấn, Thiền sư Chân Đạo Chính Thống, Hàn Mặc Tử, Quách Tấn, Chế Lan Viên, Yến Lan, Bích Khê, nhóm Bàn thành tứ hữu, nhóm Trường thơ Loạn, Phạm Hổ, Mang Viên Long,… Bấy nhiêu đó cũng có thể khắc họa diện mạo văn học Phật giáo một vùng đất.

Nhưng thực tế là Hội thảo hôm nay vẫn chưa giới thiệu giá trị tư tưởng và giá trị văn chương của những văn bản bi ký, minh văn, hoành phi câu đối hiện còn tại các danh lam cổ tự, các mộ tháp; di sản văn học của chư Tổ. Đặc biệt là thi kệ, ngữ lục của ngài Nguyên Thiều, Liễu Quán, Phước Huệ, Kế Châu và của các vị cao Tăng khác, mà theo Ban tổ chức đây là một thiếu sót không nên có. Nội dung vừa nêu, ngay từ đầu, Ban tổ chức HTKH có hướng đến, có chọn mặt gởi vàng khi đặt bài, nhưng đáng tiếc là vì nhiều lý do khác nhau, các nhà nghiên cứu không gởi bài, vì thế đây là món nợ của Hội thảo đối với Giáo hội và Trường Trung cấp Phật học Bình Định.

Tiểu ban Văn học Bình Định thì số lượng bài nghiên cứu phong phú hơn, đa dạng hơn, nhiều tác giả tác phẩm của văn học Bình Định được giới thiệu tại Hội thảo này với rất nhiều bài viết công phu và có giá trị, nhưng xét đến cùng vẫn chưa có một nghiên cứu khái quát về văn học Bình Định từ lúc mở cõi cho đến nay với các giai đoạn sinh thành và phát triển của chúng, hoặc giới thiệu khái quát về thành tựu của văn học Bình Định đương đại tức từ sau năm 1975 đến nay. Việc này, Ban Tổ chức có gợi ý và đặt bài với các nhà nghiên cứu ở Khoa Ngữ văn Đại học Quy Nhơn và với vài vị từng là lãnh đạo của Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh nhà nhưng có lẽ vì các vị bận công việc nên không thấy bài gởi đến.

Về những gì chưa làm được tại HTKH này, hy vọng trong thời gian tới, các nhà nghiên cứu sẽ quan tâm tìm hiểu kỹ và sâu hơn, để chúng ta có một diện mạo đầy đủ về Phật giáo Bình Định, Di sản Hán Nôm Bình Định, Văn học Phật giáo và Văn học Bình Định

Tuy không thể đòi hỏi trong một HTKH có thể giải quyết rốt ráo tất cả những vấn đề, những nội dung mà BTC nêu ra trong thư mời viết bài, nhưng BTC luôn trân trọng và ghi nhận những giá trị khoa học đã đạt được qua các tham luận đã báo cáo tại các tiểu ban và in trong hai tập kỷ yếu, cùng những ý kiến đóng góp của đại biểu qua các phiên thảo luận.

Những gì chưa được tìm hiểu tại Hội thảo này, rồi đây sẽ được tiếp tục nghiên cứu. Bởi mục đích của HTKH lần này là tiền đề, là nền tảng để tiếp theo, Trường Trung cấp Phật học Bình Định cùng Trung tâm Nghiên cứu Tôn giáo và Khoa Văn học của Trường Đại học KH-XH&NV TP.HCM sẽ tiến hành biên soạn hai công trình khoa học với quy mô lớn đó là bộ Phật giáo Bình Định: quá trình truyền thừa và phát triển, đây chính là bộ lịch sử Phật giáo của tỉnh nhà, mà ý đồ là có thể vươn tới cội nguồn của Phật giáo tại vùng đất này khi còn là vương quốc của Champa, có như thế mới thấy hết quá trình diễn tiến cùng quy luật sinh thành và phát triển của Phật giáo Bình Định từ khởi thủy cho đến nay. “Theo bài phát biểu của Đại Đức Thích Đồng Thành”

PGS.TS.Đoàn Lê Giang phát biểu cảm tạ và nhận định: “Đến nay, HTKH đã chính thức khép lại, trong 2 ngày tiếp theo đây, Hội thảo sẽ bước vào giai đoạn II, HTKH thực địa, bằng cách khảo sát thực địa bằng việc tham quan hơn 10 ngôi danh lam cổ tự tại tỉnh nhà. Không gì khác hơn là sự tri ân đến BTC, các đại biểu là thiện tri thức, học giả, nổi tiếng cả nước cung cấp nhiều bài tham luận vô cùng giá trị cho hội thảo, góp phần tạo nên sự thành công tốt đẹp của HTKH lần này”.

Để Quý Đại biểu của Hội thảo được khảo sát thực địa bằng việc tham quan, từ chiều ngày 04 đến hết ngày 05.8.2018, Ban Tổ chức Hội thảo sẽ đưa đoàn đi tham quan các địa điểm danh lam, cổ tự như: Tổ đình Thập Tháp, chùa Nhạn Sơn, chùa Thiên Hưng (Thị xã An Nhơn); Khu Du lịch Tâm Linh với Tượng Phật Thích Ca cao 69 mét, Thiền viện Thiên Hưng, chùa Linh Phong, Tổ đình Tịnh Lâm (Huyện Phù Cát); Tổ đình Minh Tịnh, khu lưu niệm Hàn Mạc Tử và kết thúc tại Tổ đình Long Khánh (Tp. Quy Nhơn).

Hội Thảo Khoa Học chủ đề “Phật giáo và Văn học Bình Định: Thành tựu và giá trị” đã bế mạc với những thành quả vô cùng tốt đẹp cùng với những ấn tượng sâu sắc.